شیمی درمانی
کی از روش‌های درمان سرطان و یا تخفیف موقت آن با استفاده از برخی داروهای خاص است که در اصطلاح پزشکی به آنها شیمی درمانی گفته می‌شود. کار اصلی این داروهای خاص از بین بردن عضو بیمار بدون صدمه به بافتهای مجاور آن است.این نوع از درمان اثراتی هم بر روی سلول‌ها و بافتهای بدن دارد. یکی از اثرات این درمان ریزش موهای بدن و خشک شدن پوست است.
شیمی درمانی یک شیوه رایج در معالجه بیماری هاست که سلول‌ها و بخصوص سلولهای میکروارگانیسم‌ها وسلولهای سرطانی را با استفاده از داروهای شیمیای و مواد شیمیایی از بین می‌برد. معنی شیمی درمانی تنها به داروهایی که برای درمان غدد سرطانی استفاده می‌شود محدود نمی‌شود بلکه انتی بیوتیک‌ها را نیز در بر می‌گیرد.
اولین نوع مدرن ماده شیمی درمانی ارسفنامین بود که به پاول ارلیخ بر می‌گردد و همچنین ترکیبات آرسنیکی بود که در سال ۱۹۰۹ کشف شد و برای معالجه سیفیلس به کار برده شد. بعد از ان سولفانومیدها توسط دومگ و پنیسیلین توسط الکساندر فلیمنگ کشف شد.دیگر کاربردهای عامل‌های شیمی درمانی سایتواستاتیکی(شامل مواردی که بعداً به توضیح انها خواهیم پرداخت) برای درمان بیماری‌هایی مانند سفت شدگی بافتها، رماتیسم و ورم مفاصل وبیماری‌های که به صورت خود به خودی در برابر معالجه‌ها مقاوم می‌شوند به کار برده شد.
پیشینه
کاربرد داروهای شیمیایی به هند باستان برمی‌گردد.هندی‌ها سیستمی از داروهای شیمیایی که آیورودا نامیده می‌شد را طراحی کردند که در ان بعضی از فلزات همراه با برخی از گیاهان برای معالجه طیف وسیعی از بیماری‌ها به کار برده می‌شد. بعد از انها و در زمانی نزدیکتر به زمان ما در قرن دهم میلادی می‌توان به پزشک ایرانی محمدبن ذکریای رازی اشاره کرد که استفاده ازمواد شیمیایی از قبیل مس و زاج و جیوه و نمک ارسنیک ونمک امونیم وطلا وگچ وخاک رس وصدف و قیروالکل را به منظور معالجه بیماری‌ها متداول ساخت. ساخت اولین داروی شیمی درمانی سرطان به اوایل قرن بیستم برمی‌گردد ولی در اصل این دارو به این منظور ساخته نشد و قصد استفاده از ان به عنوان دارو نبود .این ماده گاز خردل بود که در جنگ جهانی اول به عنوان سلاح جنگی به کار برده شدو در فاصله جنگ جهانی اول ودوم ودر جنگ جهانی دوم نیز بر روی ان مطالعاتی صورت گرفت.در طول جنگ جهانی دوم مشاهده شد که تعدادی از افراد که به صورت اتفاقی این گاز را تنفس کرده‌اند.تعداد گلبولهای سفید در خون این افراد به شدت کاهش یافته‌است.واین فرضیه بنا شد که اگر گاز خردل می‌تواند روند رشد سریع در تولید گلبولهای سفید را متوقف ویا کم کند پس می‌تواند بر روی سلولهای سرطانی نیز چنین اثری داشته باشد.بنابر این در سال ۱۹۴۰ در تعدادی از افراد که به نوع پیشرفته لیمفوما( سرطانی که به گلبولهای سفید خون مرتبط است) مبتلا بودند دارو به جای ورود از راه تنفس به سیاهرگ آنها تزریق شد. بهبود انها موقتی ولی قابل ملاحظه بود . این تجربه به تحقیقات گسترده در باره مواد مشابهی که بتوانند بر روی سلولهای سرطانی چنین اثری بگذارند انجامید. صنایع چند ملیارد دلاری داروسازی ساخته شد وانقلابی هدفمند درزمینه داروسازی به وقوع پیوست.ولی محدودیت‌های در زمینه داروهای شیمایی وجود داشت که هنوز نیز وجود دارد.
اساس و مبنای عملکرد
سرطان اصولا یک روند رشد در تولید مثل سلولهاست که قابل کنترل نیست وهمراه با رفتارهای خطرناک وهجومی این توده سلولی می‌باشد. سرطان ممکن است بنا به دلایل ژنتیکی و یا محیطی رخ دهد.به طور کلی بسیاری از داروهای شیمیایی که به منظور شیمی درمانی سرطان به کار برده می‌شوند بر روی تقسیم سلولی سلولهای سرطانی اثر میگذارند به خصوص در مورد ان دسته از سرطانهایی که سرعت تقسیم سلولی در انها بسیار بالاست. این داروها که سبب اسیب رساندن به سلول می‌شوند. سایتوتوکسیک نامیده می‌شوند برخی از این داروها باعث می‌شوند که سلول دستخوش تغییرات اساسی شده و رشد آن متوقف شود که به برنامه ریزی برای مرگ سلول نیز معروف است. دانشمندان هنوز در حال بررسی ومطالعه ویژگی‌های منحصر به فرد سلولهای سرطانی خطرناک ومقاوم هستند تا بتوانند انها را به طور ویژه مورد هدف قرار دهند.این کار به این دلیل است که در طول فرایند شیمی درمانی علاوه بر سلولهای سرطانی سلولهای دیگر مانند سلولهای مربوط به رشد مو وسلولهای داخلی روده که سرعت رشد بالای دارند مورد حمله قرار می‌گیرند وجریان رشد انها نیز متوقف می‌شود که با عث اختلال در امور بیمار می‌شود. اگرچه بعضی از داروهای مناسب تر نیز ساخته شده که پزشکان را قادر می‌سازد تا به نحو بهتر به درمان سرطان بپردازند. شیمی درمانی بر روی تقسیم سلولی تاثیر می‌گذارد وبه ویژه تومورهای با رشد بالا بیشتر تاثیر می‌پذیرند.چراکه در هر حال تعداد زیادی از سلول که در حال تقسیم هستند مورد حمله قرار می‌گیرند.وتومورهای بدخیم با رشد پایین بیشتر کمتر تاثیر می پذیرند. دارو بر روی تومورهای جوان بسیار بهتر عمل می‌کند چرا که مکانیسم منظم تقسیم سلولی را متوقف می‌کند وتولید مثل موفق را باز می‌دارد ورشد، بسیار نامنظم شوه وهمین باعث می‌شود تا تومور کمتراز داروی شیمیایی تاثیر بپذیرد ودیگر به آن حساس نباشد. مشکل دیگری که با تومورهای سفت وتوپر داریم این است که شیمی درمانی به هسته تومور نمی‌رسد و راه حل این کار استفاده از لیزر وپرتو درمانی یا عمل جراحی است. باگذشت زمان سلولهای سرطانی بیشتر از خود مقاومت نشان می‌دهند حتی اخیرا کشف شده که بر روی سلولهای سرطانی نوعی پمپ وجود دارد که مواد شیمی درمانی را از داخل سلول خارج می‌کند. تحقیق در مورداین نوع پمپهاادامه داردو دارو سازان برای جلو گیری از اعمال این نوع پمپ‌ها در تلاشند.
طرح‌های معالجه‌ای
امروزه استراتژی‌های زیادی به منظور معالجه وکنترل سرطان با استفاده از شیمی درمانی در حال اجرا است. شیمی درمانی ممکن است به منظور معالجه برای شفای بیمار و یا به منظور طولانی کردن عمر بیمار و تسکین درد بیمار به کار برده شود.
شیمی درمانی ترکیبی : از داروهای شیمیای همراه با دیگر درمان‌های سرطان از قبیل پرتو درمانی یا عمل جراحی استفاده می‌شود.در حال حاضر بسیاری از سرطان‌ها بدین گونه معالجه می‌شوند این نوع درمان مانند این است که بیمار را همزمان با استفاده از چند دارو معالجه کنند.این داروها در نحوه عمل ومکانیسم متفاوت هستند.مهمترین منفعت این روش کاهش مقاومت سلولهای سرطانی درمقابل هرنوع از این داروها است.
شیمی درمانی نئوآدجوونت (یا درمان پیش معالج)
در این روش دارو به منظور کوچک کردن وکم حجم کردن تومور اولیه مورد استفاده قرار می‌گیرد وزمینه را برای درمان موضعی (جراحی و پرتو درمانی) آماده می‌کند وخطرات ناشی از این نوع معاجه‌ها را کاهش می‌دهد.
شیمی درمانی آد جوونت
زمانی این روش کاربرد دارد که شواهد کمی از حضور سرطان وجود داشته باشد ولی ریسک اینکه سرطان عود کند وجود دارد داروها کمک می‌کند که مقاومت سرطان در مقابل دیگر داروها کاهش یابد و همچنین می‌تواند سلولهای سرطانی را که در دیگر بخش‌های بدن پخش شده‌است بکشد.این دارو بیشتر در تومورهای تازه که سرعت رشد آنها زیاد است سود مند است چون زمینه را برای معالجه دارویی فراهم می‌کند. البته باید توجه کرد که تمام دوره‌ها و رده‌های شیمی درمانی به وضعیت بیمار ومستعد بودن بیمار برای نوع معالجه بستگی دارد.وضعیت عملکرد دارو معمولاً به عنوان معیار برای اینکه ایا بیمار می‌تواند داروی شیمیایی مصرف کند و یا اینکه کاهش در مقدار مصرف یا افزایش ان باید چگونه باشد استفاده می‌شود.
انواع داروهای شیمی درمانی
عمده داروهای مورد استفاده در شیمی درمانی می‌تواند در دسته‌های زیر قرار بگیردکه شامل عوامل آلکالوئید، آنتی متابولیت‌ها، آنترا سیکلین، مهارکننده‌های توپوایزومرازها وعامل‌های ضد تومور می‌شود. تمام این داروها بر روی تقسیم سلولی اثر می‌گذارد و یا مانع سنتز شدن DNA می‌شود.بعضی از داروهای جدید در محدوده DNA وارد نمی‌شوند این‌ها شامل پاد تن‌های مونوکلونال و مهار کننده‌های جدید تیروزین کیناز می‌شوند که مخصوصا سلولهای غیر طبیعی انواع خاصی از سرطان‌ها را مورد حمله قرار می‌دهد. علاوه بر این‌ها بعضی از داروها به منظور کنترل و تعدیل رفتار سلولهای توموری بدون حمله مستقیم به این سلول‌ها به کار برده می‌شود.معالجه هورمونی از این نوع معالجه‌ها می باشد. در حال حاضر یک سیستم طبقه بندی و کدبندی برای مواد شیمی درمانی وجود دارد که این مواد را به گروهای عمده و زیادی تقسیم می‌کند که به اختصار به ان می‌پردازیم. عامل‌های آلکالوئید(A۱LO) : عامل‌های آلکالوئید(شبه قلیایی) به این خاطر اسم گذاری شده‌اند که توانای این را دارند که گروه قلیایی این داروها با تعداد زیادی از گروههای الکترونگاتیو در محیط سلول جفت شوند و پیوند دهند.سیس پلاتین و کربو پلاتین واکسالی پلاتین همه از این نوعند. دیگر داروها مکلورتامین، سیکلوفسفامید و کلرامبوسیل هستند.این عامل‌ها به وسیله تغیر شیمیایی در DNA سلول عمل می‌کنند.
آنتی متابولیت‌ها (B۱LO ) :این داروها از تقسیم سلول با مهارساخت DNA جلوگیری می کنند. وینکا آلکالوئید (AC۱LO): وینکا آلکالویید در محل‌های مخصوصی در توبولین‌ها محصور می‌شوند واز جمع شدن توبولین‌ها در میکرو تیوبها جلو گیری می‌کنند. (یعنی فاز M چرخه سلولی). این داروها از پری وینکیل ماداگاسکار و کاتاراتس روسیس مشتق می‌شوند. وینکا الکالویدها شامل وینکریستین و وین بلاستین و وینور لبین و ویندستاین هستند.
پودوفایلو توکسین (BC۱LO): از ترکیبات مشتق شده گیاهی است که برای تولید دو داروی سایتوستاتیک که "اتوپوساید"و "تنی پوساید" هستند استفاده می‌شود .این‌ها از وارد شدن سلول به فاز۱ G (شروع ساخت مجدد DNA) و شبیه سازی DNA یعنی فاز S جلو گیری می‌کند. البته مکانیسم دقیق این عمل‌ها هنوز به طور کامل شناسایی نشده‌است.
