زباله به مجموعه مواد ناشی از فعالیتهای انسان و حیوان که معمولاً جامد بوده و به صورت ناخواسته و یا غیر قابل استفاده دور ریخته میشوند اطلاق میگردد. این تعریف به صورت کلی در برگیرنده همه منابع، انواع طبقه بندیها، ترکیب و خصوصیات مواد زاید بوده و به چهار دسته کلی زبالههای شهری، زبالههای صنعتی و زبالههای خطرناک و زبالههای بیمارستانی تقسیم میگردند
در نشریات و کتب از تعاریف و طبقه بندیهای مختلفی برای توضیح اجزاء مواد زاید جامد شهری استفاده شدهاست. تعاریف ارائه شده در زیر میتواند به عنوان یک راهنما برای شناسایی اجزاء مواد زاید شهری مورد استفاده قرار گیرد.
زبالههای صنعتی، مواد زاید ناشی از فعالیتهای صنعتی هستند ومعمولاً شامل فلزات، مواد پلاستیکی، مواد شیمیایی و بالاخره زبالههای ویژه و زبالههای خطرناک هستند. که عمل جمع آوری، حمل و نقل و دفع آنها ضوابط خاص و مقررات ویژهای را به خود اختصاص دادهاست.
مواد زاید خطرناک، مواد زاید جامد یا مایعی هستند که به علت کمّیت، غلظت و یا کیفیت فیزیکی، شیمیایی و یا بیولوژیکی میتوانند باعث افزایش میزان مرگ و میر و یا بیماریهای بسیار جدی شوند. براساس تعریف آژانس حفاظت محیط زیست Environmental Protection Agency: EPA)) زبالههای خطرناک به مواد زاید جامدی اطلاق میشود که بالقوه خطرناک بوده و یا اینکه پس از طی مدت زمانی موجبات خطر را برای محیط زیست، فراهم میکنند. زبالههای خطرناک معمولاً یکی از مشخصات قابلیت انفجار، احتراق، خوردگی، واکنش پذیری و سمی را دارا بوده و اغلب تحت عنوان مواد زاید پرتوزا، پسماندههای شیمیایی، زایدات قابل اشتعال، زایدات بیولوژیکی و مواد منفجره دسته بندی میشوند: از منابع عمده زایدات بیولوژیکی، بیمارستانها، آزمایشگاهها و مراکز تحقیقات پزشکی هستند. زبالههای بیمارستانی به دلیل آنکه حاوی زایدات پاتولوژیکی، مواد زاید پرتوزا، زایدات دارویی، مواد زاید عفونی، مواد زاید شیمیایی و بعضا ظروف مستعمل تحت فشار هستند، از منابع عمده، زبالههای خطرناک در شهرها بهشمار میآیند. فناوری گردآوری، دفع و یا احیای این مواد در سنجش با زبالههای شهری و خانگی تفاوت بسیار دارد و باید جداگانه مورد توجه قرار گیرد.
زبالههای بیمارستانی شامل موادی هستند که با توجه به نوع کار و وظیفه در هر بخش بیمارستانی، متفاوت میباشند. مثلاً زباله بخش عفونی یا اطاق عمل، با مواد زاید آزمایشگاه یا بخش رادیولوژی، تفاوت محسوسی دارد و طبق یک بررسی، زباله بخشهای مختلف بیمارستانها به هفت گروه تقسیم میشوند
فضولات شیمیایی خطرناک در سه بخش زیر تقسیم بندی می شوند:
فضولات سمی : این فضولات با PH کمتر از 2 (به شکل اسیدی) و بالاتر از 12 (به حالت قلیایی) در زبالههای بیمارستانی وجود دارند. بخشی از داروهای اضافی و یا فاسد شده، جزو اینگونه فضولات به حساب می ایند.
مواد قابل احتراق : شامل ترکیبات جامد، مایع و گازی شکل.
مواد واکنش دهنده و موثر : در سایر فضولات که تا حدودی در زبالههای بیمارستانی قابل تشخیص هستند.
از فضولات شیمیایی بی خطر می توان قندها، اسیدهای آمینه و برخی از نمکهای آلی و معدنی را نام برد. اسیدهای آمینه و نمکهای شیمیایی نظیر نمکهای سدیم، منیزیم، کلسیم، اسید لاکتیک، انواع اکسیدها، کربنات ها، سولفاتها و فسفاتها قسمتی از مواد زاید شیمیایی هستند.
جمعآوری و حمل و نقل زباله یکی از مهمترین عملیات مدیریت مواد زاید جامد است. طبق محاسبات انجام شده حدود ۸۰ درصد کل مخارج مدیریت مواد زاید جامد مربوط به جمعآوری زبالهاست. که درصد بالایی از این مقدار مربوط به حقوق کارگران و نیروی انسانی است. به عبارت دیگر اکثریت مخارج سیستم مدیریت مواد زاید جامد فقط صرف حقوق و دستمزد میشود. به همین جهت اصلاح، بهینهسازی و مکانیزه کردن سیستم جمع آوری و حمل زباله، ضمن تسریع در عملیات، هزینه و نیروی انسانی کمتری را نیاز خواهد داشت. ذیلا چند مورد از سیستمهای مختلف جمعآوری و حمل و نقل زباله که هم اکنون در کشور ما رایج بوده و به عبارتی مناسب تشخیص داده شدهاست، به اختصار، بیان میشود:
در ایران زبالهها یا در خاک دفن شده یا سوزانده میشوند و حتی گاه در طبیعت رها میشوند. همه این راهها برای محیط زیست بسیار خطرناک هستند و باعث فرسایش خاک، آلودگی هوا، زشت شدن مناظر طبیعی و همین طور نامناسب کردن محیط برای حیات وحش میشوند.
دفن در خاکچال آخرین عنصر موظف در سیستم مدیریت مواد زاید جامد و سرنوشت نهایی تمام مواد زایدی است که ارزشی ندارند و باید دور ریخته شوند. به عبارت دیگر دفن یک گزینه حتمی و اجباری است. دفن بهداشتی روشی مهندسی جهت دفن مواد زاید جامد در زمین، جهت ممانعت از آسیب زدن به محیط زیست میباشد. در این روش زایدات در لایههایی با ضخامت مناسب پخش شده و فشرده میشوند و در انتهای هر روز با خاک پوشانده میشوند. بر اساس تجارب بدست آمده گذشته، در کشورهای پیشرفته و سایر جوامع، دفن بهداشتی در زمین اغلب به عنوان اقتصادیترین راه حل دراز مدت برای مشکل مواد زاید جامد انتخاب شدهاست [۱].
اگرچه خاک مهمترین و گستردهترین صافی فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی آ بها، بازیافت کننده ضایعات و نیز دریافت کننده بسیاری از مواد میباشد لیکن ظرفیت آن محدود بوده ممکن است بسیاری از مواد سمی و آلایندهها که به خاک افزوده میگردند از نظر تمرکز افزایش یافته و در نهایت به صورت تهدیدی جدی برای محیط زیست درآیند [۲]. عمدهترین مشکل محل دفن مواد زاید جامد شهری، شیرابه و گاز تولید شده در اثر تجزیه زبالههای دارای ترکیبات آلی میباشد. در این بین مهمترین عامل آلودگی آب در محل دفن مواد زاید جامد، شیرابهاست که با ورود به آ بهای سطحی و یا زیرزمینی مخاطرات بهداشتی و زیست محیطی برای انسان و جانوران ایجاد میکند.
بازیافت کاغذ تهیه کاغذ از طریق قطع درختان و استفاده از تنه و چوب آنهاست. اینکار انهدام جنگلها و افزایش آلودگی هوا شده هزینه و انرژی زیادی را مصرف میکند. بنا بر آمار ارائه شده، میزان مصرف کاغذ در انگلستان بحدی است که به ازای هر فرد سالانه دو درخت تنومند قطع شده و به شکل کاغذ دور ریخته میشود.[نیازمند منبع]
لازم به ذکر است بازیافت کاغذ موجب ۷۵ درصد کاهش آلودگی هوا، ۵۰ درصد صرفه جویی در انرژی و ۹۰ درصد صرفه جویی در مصرف آب میشود.[نیازمند منبع]
آمار زبالهها در ایران نشان میدهدتولید زبالههای کاغذی ۴/۱تولید زبالههای کاغذی در کشورهای پیشرفته میباشد که این نشان دهندهٔ این است که ایران بسیار در این زمینه پیشرفت کردهاست.
در ایران با توجه به کیفیت زبالههای شهری که بهرهوری بازیافت و کودسازی در آنها زیاداست و نیز با عنایت به وجود زمینهای بایر و فراوانی که در اطراف شهرها تناسب خاصی برای دفن بهداشتی زباله دارند، سرمایهگذاری در جهت احداث کارخانههای زباله سوز، توصیه نمیشود. اما از آنجا که آلودگی بیولوژیکی و عفونی زبالههای بیمارستانی معمولاً بیش از انواع دیگر زبالهاست، کارشناسان، بهترین روش برای دفع زبالههای مراکز درمانی را سوزاندن در کورههای زباله سوز، توصیه کردهاند. ضمنأ محاسن و معایب سوزاندن زباله با دستگاههای زباله سوز به شرح زیر خلاصه میشود:
محاسن:
معایب: